Rok 2021 – Rokiem Konstytucji 3 Maja. Uchwalony w 1791 r. przez Sejm Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego akt wprowadził trójpodział władzy, niósł gwarancje swobód obywatelskich, tradycje chrześcijańskie, tolerancję i wartości Oświecenia. Jako pierwsza w Europie i druga na świecie Ustawa Rządowa stanowiła dowód głębokiego patriotyzmu oraz zrozumienia spraw obywatelskich i społecznych. „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, świadomy znaczenia Konstytucji 3 Maja jako ważnego elementu pamięci zbiorowej, oddając hołd wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego wiekopomnego aktu – myślicielom politycznym, posłom na Sejm Czteroletni, przedstawicielom ówczesnego obozu patriotycznego oraz pokoleniom Polaków, których niezłomna walka pozwoliła na przetrwanie lat niewoli i odzyskanie niepodległości, zachęca do refleksji nad dziedzictwem Konstytucji 3 Maja współcześnie” – stanowi uchwała sejmowa.
Konstytucja 3 Maja – stały punkt odniesienia i pokrzepienia serc
W 230. rocznicę podpisania
Ustawy Rządowej z dnia 3 maja 1791 r., Konstytucji 3 Maja
Szanowni Państwo,
W tym roku obchodzimy 230. rocznicę podpisania Ustawy Rządowej z dnia 3 maja 1791 r., Konstytucji 3 Maja. To dobra okazja do refleksji na temat jej rzeczywistego znaczenia. Dlaczego w ogóle poświęcamy jej tyle uwagi? Przecież obowiązywała bardzo krótko. Jej reformatorskie założenia nie zdążyły się zmaterializować, nie uchroniła Polski przed kolejnym rozbiorem, nie zagwarantowała nam silnej pozycji międzynarodowej, nie zmieniła biegu historii. Niektórzy twierdzą nawet, że stanowiła swoistą „prowokację”, która przyspieszyła upadek Rzeczypospolitej.
Właściwą perspektywę dla oceny tego wydarzenia możemy odnaleźć w uchwale Sejmu RP w sprawie ustanowienia roku 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja. Uchwała ta podkreśla, że Konstytucja 3 Maja stała się swoistym testamentem wolności, niepodległości i obywatelskości dla kolejnych pokoleń, w czasie zrywów niepodległościowych, i później – podczas odbudowy wolnej Ojczyzny – zarówno po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., jak i po jej ponownym odzyskaniu w 1989 r. To przesądza o jej historycznym znaczeniu.
Błędem byłoby dzisiaj odczytywanie wydarzeń z przeszłości przez proste analogie, które mogą prowadzić do redukcjonizmu historycznego. Warto jednak zwrócić uwagę na ponadczasowy wymiar Konstytucji 3 Maja.
W obliczu sytuacji upadającej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, targanej wewnętrznymi sporami, ustawa zasadnicza miała wieńczyć podjęte wcześniej reformy (ustawa o reorganizacji sejmików oraz ustawa o reorganizacji miast i położenia mieszczaństwa) i uregulować organizację władz państwowych, prawa oraz obowiązków obywateli. Poprzez „odnowę” ustroju miała otwierać na „nowe” przy jednoczesnym poszanowaniu tradycji. Definiowała zatem trzy wymiary nowoczesnego państwa, nowoczesnej wspólnoty państwowej, narodowej – potrzebę silnego państwa i jego instytucji, republikańskie spojrzenie na państwo jako dobro wspólne oraz działanie na rzecz polskiej racji stanu i interesu narodowego.
Te trzy wymiary wspólnoty państwowej pozostają do dziś niezmienne. W czasie gdy polaryzacja społeczna osiąga niebezpieczne rozmiary, kiedy res privata poszczególnych grup interesu próbuje brać górę nad res publica, kiedy podejmowane są próby naruszenia chrześcijańskiego kodu kulturowego naszej cywilizacji i polskiej tożsamości, kiedy zawodzą umowy i dobrosąsiedzkie obyczaje – odpowiedzią może być nauka płynąca z tej rocznicy: wzajemny szacunek, Ojczyzna jako wspólny dom, państwo zdolne prowadzić podmiotową politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Dziś takie działania podejmujemy. Wypełniamy białe plamy naszego dziedzictwa kulturowego, prowadzimy wielkie społeczne projekty solidarnościowe, wzmacniając wspólnotę, budujemy nowe instytucje, umacniamy sojusze strategiczne.
Słowa Preambuły Ustawy Rządowej z 3 maja 1791r. wskazują na intencje jej autorów „ (…) wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z największą stałością ducha, niniejszą konstytucję uchwalamy (…)”. Czy zasłużyli na wdzięczność przyszłych pokoleń? Naszego pokolenia? Jestem głęboko przekonany, że tak.
W tych dniach zachęcam Państwa do refleksji nad współczesnym dziedzictwem Konstytucji 3 Maja. Bo ona, choć nie zapobiegła 123 latom niewoli, to, ucieleśniając w sobie wszystko, co w Polsce najlepsze, najodważniejsze i najnowocześniejsze, stanowiła na wieczny czas stały punkt odniesienia i pokrzepienia polskich serc – zarówno w latach zaborów, jak i w okresie naszych najważniejszych wysiłków na rzecz zachowania polskiej tożsamości i suwerenności. Po dzień dzisiejszy.
Piotr Gliński, Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
Zapraszamy: Ministerstwo Kultury, Edukacji i Sportu – Konstytucja 3 Maja
Odezwa Komitetu Honorowego Obchodów Święta Narodowego Trzeciego Maja w Województwie Lubelskim
Biblioteka Narodowa przygotowała kolekcję cyfrową na polona.pl poświęconą Konstytucji 3 maja. Znajdują się w niej m.in. pierwsze wydania, egzemplarz paryskiej edycji tekstu konstytucji, przekłady, opracowania, fotografie.
Temat Konstytucji 3 Maja jest bogato reprezentowany w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego. To książki, artykuły w prasie – dawnej i współczesnej), zbiory specjalne – m.in. pocztówki i fotografie, których wybór poniżej prezentujemy.
