12 lipca 2023 r. obchodzimy Dzień Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej. Tego dnia, 80 lat temu, Niemcy w brutalny sposób spacyfikowali świętokrzyską wieś Michniów. Zamordowali ponad 200 osób i spalili doszczętnie wszystkie zabudowania. Nawiązując do tragicznych wydarzeń z 1943 r. – w hołdzie mieszkańcom polskich wsi za ich patriotyczną postawę w czasie II wojny światowej – 29 września 2017 r. Sejm ustanowił 12 lipca świętem państwowym. „Wieś polska mimo grożących represji i prześladowań wykazywała się patriotyczną postawą przez cały okres wojny. Jej mieszkańcy wchodzili w skład wielu ugrupowań konspiracyjnych. Wieś żywiła mieszkańców miast i oddziały partyzanckie, udzieliła schronienia Polakom wysiedlonym ze swoich siedzib przez okupanta, przechowywała ukrywających się Żydów. Za tą patriotyczną postawę zapłaciła ogromną cenę” – podkreślono w uzasadnieniu projektu ustawy. Jak wskazano, symbolem walki i męczeństwa mieszkańców polskiej wsi jest właśnie świętokrzyski Michniów, który w odwecie za pomoc partyzantom został doszczętnie spalony, a jego mieszkańcy w okrutny sposób wymordowani 12 i 13 lipca 1943 r. Dzięki ustanowieniu święta parlament wyraził szacunek dla ogromu ofiar poniesionych przez mieszkańców wsi: „rozstrzeliwanych, wyrzucanych z domostw, pozbawianych dobytku, wywożonych do sowieckich łagrów i niemieckich obozów koncentracyjnych oraz na przymusowe roboty”.

Podczas II wojny światowej mimo grożących represji i prześladowań polska wieś wykazywała się patriotyczną postawą. Jej mieszkańcy należeli do wielu ugrupowań konspiracyjnych, stworzyli też własną formację Bataliony Chłopskie. Wieś żywiła mieszkańców miast i oddziały partyzanckie, udzielała schronienia Polakom wysiedlonym ze swoich siedzib przez okupanta i ukrywającym się Żydom. Za tą patriotyczną postawę zapłaciła ogromną cenę – Niemcy i ich kolaboranci spacyfikowali ponad 800 wsi znajdujących się zarówno w obecnych granicach Polski, jak i wiele wiosek na Kresach Wschodnich.

Data obchodów Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej jest symboliczna. 12 lipca 1943 r. Niemcy rozpoczęli pacyfikację Michniowa w odwecie za pomoc niesioną przez jego mieszkańców partyzantom Armii Krajowej, dowodzonym przez por. Jana Piwnika „Ponurego”., zgrupowanym na pobliskim Wykusie. Zostali oni w ciągu 2 dni w okrutny sposób wymordowani, a miejscowość całkowicie spalona. Położony w lasach, w pobliżu Suchedniowa, Michniów stał się symbolem 817 spacyfikowanych wsi polskich – jest nazywany Golgotą wsi polskiej. Najmłodszą ofiarą michniowskiej zbrodni był Stefan Dąbrowa, który miał 9 dni, gdy został wrzucony do płonącego domu. Wieś zrównano z ziemią.

Na tydzień przed masakrą dokonaną przez Niemców żołnierze „Ponurego” przeprowadzili skuteczny atak na niemiecki pociąg, w wyniku którego śmierć ponieśli Niemcy. Pałający żądzą zemsty okupanci zadecydowali o spacyfikowaniu Michniowa. Krwawa pacyfikacja Michniowa miała miejsce 12–13 lipca 1943 r. Pierwszego dnia wieś została szczelnie otoczona przez niemieckich funkcjonariuszy, którzy wyłapywali mieszkańców udających się do pracy. Cześć niemieckich policjantów weszła do wsi, rozpoczynając aresztowania. Zatrzymani byli traktowani nad wyraz brutalnie. Równolegle trwał rabunek mienia mieszkańców. Pierwszego dnia pacyfikacji z rąk niemieckich okupantów zginęły przynajmniej 102 osoby. Część z nich została zastrzelona, inni zaś spłonęli stłoczeni w stodołach, które Niemcy ostrzelali i obrzucili granatami, wzniecając pożar. O zbrodni dokonanej przez Niemców dowiedział się „Ponury”, który ze swoim oddziałem przeprowadził akcję odwetową na niemiecki pociąg relacji Kraków – Warszawa, w której zginęło lub zostało rannych kilkunastu Niemców. Niemcy kontynuowali masakrę Michniowa 13 lipca 1943 r., doszczętnie paląc zabudowania i mordując niemal wszystkich przebywających tam Polaków. Łącznie ofiarą dokonanej w Michniowie dwudniowej masakry padły co najmniej 204 osoby, w tym 54 kobiet i 48 dzieci. Do Auschwitz deportowano 10 osób podejrzewanych o współpracę z polskim podziemiem niepodległościowym, a 18 kobiet zostało wysłanych na roboty przymusowe do Rzeszy. Niemcy zezwolili mieszkańcom sąsiednich wsi na pogrzebanie szczątków zamordowanych, zakazali jednak oznaczenia grobów, odbudowy Michniowa i uprawy okolicznych pól.

Z biegiem lat Michniów stał się miejscem pamięci i symbolem męczeństwa mieszkańców polskich wsi spacyfikowanych w czasie II wojny światowej. W okupowanej Polsce Niemcy szeroko stosowali zasadę odpowiedzialności zbiorowej poprzez masowe mordy ludności cywilnej, palenie zabudowań i grabież mienia. Przykład Michniowa pokazuje, jak ogromne ofiary poniosła polska wieś podczas II wojny światowej. Powodem okrutnych represji był odwet za straty poniesione przez Niemców w starciach z oddziałami partyzanckimi. Mimo stosowania zbrodniczej formy odpowiedzialności zbiorowej polska wieś wykazywała się przez całą wojną w zdecydowanej większości patriotyczną postawą.

Pierwsze obchody Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej odbyły się w 2018 r. W 78. rocznicę pacyfikacji Michniowa otwarto w tej wsi Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich, upamiętniające 817 polskich wsi spacyfikowanych przez Niemców.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej

Wojewódzkie Obchody Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej obędą się 12 lipca 2023 (środa), godz. 10.00 w miejscowości Jamy pod Ostrowem Lubelskim, gdzie w dniu 8 marca 1944 r. okupanci niemieccy dokonali masowego mordu na ludności cywilnej połączonego z podpaleniami i grabieżą mienia, odbędą się tegoroczne Wojewódzkie Obchody Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej. W wydarzeniu planowany jest udział wicewojewody lubelskiego Roberta Gmitruczuka. 
 

Program uroczystości:

10.00 – Msza św. polowa w intencji pomordowanych i zmarłych w wyniku działań wojennych w miejscowości Jamy

11.15 – Uroczysty apel przed pomnikiem Ofiar Pacyfikacji Wsi Jamy

  • wprowadzenie kompanii honorowej
  • złożenie meldunku
  • odegranie hymnu polskiego 
  • wystąpienia okolicznościowe
  • apel pamięci
  • salwa honorowa
  • złożenie kwiatów i zapalenie zniczy
  • odegranie melodii „Cisza”
  • koncert okolicznościowy zespołu Dziecięca Ferajna „Lubelaki”, prowadzonego przez Norberta „Smołę” Smolińskiego

Organizatorzy

  • Wojewoda Lubelski Lech Sprawka
  • Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski
  • Starosta Lubartowski Tomasz Marzęda
  • Burmistrz Ostrowa Lubelskiego Józef Gruszczyk

Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie