Oddział Miejski PTTK w Lublinie im. Aleksandra Janowskiego
Komisja Krajoznawcza i Komisja Turystyki Górskiej
Związek Podhalan, Oddział Zakopane, Ognisko im. Tadeusza Staicha w Lublinie
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie
zapraszają na wystawę
Zaczęło się od Tatr – 150. rocznica utworzenia Towarzystwa Tatrzańskiego
AutorskaGaleriaHol
ul. Gabriela Narutowicza 4
5 grudnia 2023 – 13 stycznia 2024
Wystawa została przygotowana przez Dział Zbiorów Specjalnych przy współpracy Jacka Wałdowskiego (Dział Informacji i Promocji) oraz Urszuli Winiarczyk (Dział Cyfryzacji i Komputeryzacji) w oparciu o zbiory prywatne lubelskich „górali”, członków PTTK i Ogniska Związku Podhalan, zbiory kolekcjonerskie Wojciecha Kowalskiego oraz zbiory o tematyce górskiej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, według scenariusza Wiesława Wiącka.
Inspiracją do powstania wystawy „Zaczęło się od Tatr” jest przypadająca w 2023 r. 150. rocznica utworzenia Towarzystwa Tatrzańskiego. Rozwój zorganizowanej turystyki górskiej i powstanie pierwszej polskiej organizacji zrzeszającej górskich wędrowców nierozerwalnie związany jest z Tatrami. Jedyne w Polsce góry o charakterze alpejskim od średniowiecza fascynowały przybyszów swoją niedostępnością i tajemniczością. Długo też, zwłaszcza po polskiej stronie, Tatry były mało znane. Do końca XVIII w. pojawiały się o nich nieliczne wzmianki, najczęściej w poezji. W XVII – XVIII w. po południowej stronie Tatr odnotowuje się coraz liczniejsze wejścia w głąb gór, dokonywane są obserwacje i pomiary, powstają opisy, szkice, plany i panoramy. Na przełomie XVIII/XIX w. wzrasta też zainteresowanie Tatrami po stronie polskiej, w ówczesnej Galicji. Prekursorem turystyki górskiej i naukowego poznania Karpat i Tatr był Stanisław Staszic, autor wydanej w 1815 r. pracy O ziemiorodztwie Karpat i innych gór i równin Polski, z panoramą Tatr od strony polskiej. Śladem S. Staszica poszli inni. W 1860 r. Eugeniusz Janota wydał drukiem Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin. Tatry odwiedzają malarze, poeci i pisarze upowszechniający swoją twórczością nieznany i fascynujący świat gór i jego mieszkańców. Pojawienie się pod Giewontem dwóch wielkich indywidualności, ks. Józefa Stolarczyka i dra Tytusa Chałubińskiego wpływa na rozwój Zakopanego i zainteresowanie Tatrami. Wędrówki po Tatrach „dlatego, że się to robi dla przyjemności” stają się modne wśród przyjezdnych. Sprzyjają powstaniu inicjatywy o utworzeniu pierwszej polskiej organizacji turystycznej. Decyzja o powołaniu do życia Towarzystwa Tatrzańskiego zapadła 3 sierpnia 1873 r., podczas spotkania we dworze zakopiańskim Ludwika Eichborna (w tzw. Zwierzyńcu). Omówiono wówczas zasady działalności Towarzystwa, a pierwszy statut Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z siedzibą w Nowym Targu został przyjęty 31 grudnia 1873 r. Na początku 1874 r. nazwę zmieniono na Towarzystwo Tatrzańskie, w 1922 r. na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie.
Działalnością Towarzystwa kierował Wydział, a jego pierwszym prezesem wybrano Mieczysława Reja. Walne Zebrania odbywały się w Krakowie i Zakopanem. Pierwsze oddziały – Stanisławowski i Czarnohorski powstały w 1876 r. W Karpatach Wschodnich, do 1919 r. istniało 6 oddziałów. Członkowie Towarzystwa pochodzili ze wszystkich zaborów, kontakty utrzymywano przez tzw. delegatów. Cele Towarzystwa określał statut. „Umiejętne badanie Karpat” realizowali członkowie i tzw. obserwatorzy wspierani przez Wydział, współpracowano też ze środowiskami naukowymi Krakowa i Lwowa. Prowadzono badania klimatyczne i rozwinięto sieć stacji meteorologicznych; od 1911 r. wydawano „Komunikaty pogodowe dla turystów”. Celem popularyzacji gór i publikowania wyników badań naukowych i obserwacji od 1876 r. Towarzystwo wydawało „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”. Równocześnie z przygotowywaniem Zakopanego do przyjęcia letników i turystów zaczęło Towarzystwo budować w górach schroniska, schrony i altany, przystosowywać dla turystów górskie szałasy. Pierwsze schronisko w Tatrach im. Stanisława Staszica powstało nad Morskim Okiem w 1874 r., następne im. Wincentego Pola w Roztoce w 1876 r. Z czasem schroniska górskie powstawały w innych częściach Tatr, Beskidach Zachodnich i Karpatach Wschodnich. W zakresie udostępniania gór, poza schroniskami, podjęto budowę dróg i ścieżek, wiodących turystów w doliny, na granie i szczyty. Dla bezpieczeństwa turystów zaczęto je oznaczać kolorowymi znakami oraz wprowadzać sztuczne zabezpieczenia i ułatwienia na trudnych odcinkach. Najbardziej znanym i najtrudniejszym z dostępnych szlaków tatrzańskich jest do dzisiaj „Orla Perć” , wytrasowana przez ks. Walentego Gadowskiego w latach 1903 – 1906. Dla ułatwienia organizacji wypraw i wędrówek Towarzystwo patronowało kolejnym wydaniom Ilustrowanego przewodnika do Tatr, Pienin i Szczawnic autorstwa Walerego Eljasza-Radzikowskiego. Ukazywały się również przewodniki po Karpatach Wschodnich. Wszechstronne poznanie Tatr związane też było ze zdobywaniem szczytów. Rozwój taternictwa po powstaniu Towarzystwa doprowadził do powstania w 1903 r. Sekcji Turystycznej TT, skupiającej taterników samodzielnie (bez pomocy przewodników górali) zdobywających szczyty. Pionierskie wyprawy w Tatry prowadzili przez dziesięciolecia górale. Towarzystwo Tatrzańskie już w 1875 r. zajęło się organizowaniem przewodnictwa; ustalono listę przewodników, podział na trzy klasy, określono zakres uprawnień i wysokość dziennego wynagrodzenia. Ustalono odznakę oraz wzór książeczki przewodnika. Z czasem podjęto szkolenie przewodników – letnie i zimowe. Wraz ze wzrostem liczby turystów w Tatrach coraz częściej zdarzały się wypadki. Tragiczna śmierć Mieczysława Karłowicza w lawinie pod Małym Kościelcem przyśpieszyła założenie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Powstało w 1910 r., jego członkami byli przewodnicy, taternicy, miejscowi, a także turyści. Pierwszym Naczelnikiem został Mariusz Zaruski. Równolegle z rozwojem turystyki górskiej i taternictwa rozwijało się na przełomie XIX/XX w. narciarstwo, w dwóch ośrodkach: krakowsko – zakopiańskim i lwowskim. Równocześnie powstały w tych ośrodkach sekcje narciarskie zrzeszające miłośników nart, działające w Beskidach Zachodnich i Tatrach oraz Karpatach Wschodnich. Podjęło też Towarzystwo Tatrzańskie działania w zakresie ochrony zwierząt halskich (alpejskich) tj. kozic i świstaków, zapoczątkowując dzieje zorganizowanego ruchu ochrony przyrody na ziemiach polskich. Dla realizacji tego celu Towarzystwo stworzyło i finansowało Straż Tatrzańską, złożoną z kilku strażników. Z kręgu członków Towarzystwa Tatrzańskiego wyszły projekty uratowania lasów tatrzańskich i idea utworzenia z Tatr Polskich parku narodowego, postulaty ochrony rzadkich roślin i gatunków zwierząt górskich, a także interpelacje poselskie w sejmie galicyjskim dotyczące ochrony ryb w rzekach górskich. Towarzystwo brało też czynny udział w sporze o Morskie Oko, wspierając działania strony polskiej i Władysława Zamoyskiego, zakończonym ostatecznie korzystnym dla nas wyrokiem sądu w Grazu. Będąc nad Morskim Okiem warto o tym pamiętać. Podejmowane przez Towarzystwo Tatrzańskie wielostronne działania znajdowały swoje potwierdzenie w licznych publikacjach; najważniejszym był wydawany w latach 1876 – 1920 rocznik „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, którego kontynuatorem od 1923 r. są „Wierchy”, rocznik poświęcony górom. Od 1907 r. fachowym pismem poświęconym taternictwu i alpinizmowi był wydawany przez Sekcję Turystyczną TT „Taternik”. Obok periodyków ukazywały się drukiem przewodniki, mapy, albumy, widokówki i informatory. Kontynuatorem działalności i tradycji Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego jest od 1950 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze, współorganizator wystawy „Zaczęło się od Tatr”.
Wiesław Wiącek
